การสถาปนากรุงศรีอยุธยา
ก่อนหน้าที่จะมีอาณาจักรอยุธยานั้น ดินแดนที่เป็นประเทศไทยปัจจุบันนี้ มีผู้นำคนไทยตั้งบ้านเมืองเป็นอาณาจักรหลายอาณาจักร ที่สำคัญๆ นอกจากสุโขทัยแล้วก็มี อาณาจักรล้านนา ทางเหนือ และแคว้นละโว้กับสุพรรณบุรีทางใต้ สันนิษฐานว่าแคว้นละโว้ และแคว้นสุพรรณบุรีนี้เองที่สนับสนุนให้พระเจ้าอู่ทองสถาปนากรุงศรีอยุธยาสำเร็จพงศาวดารไทยกล่าวถึงเรื่อง พระเจ้าอู่ทองทรงสร้างกรุงศรีอยุธยาที่บริเวณหนองโสนหรือบึงพระราม ซึ่งอยู่ทางฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยา เสร็จใน พ.ศ. 1893 ทรงขนานนาม ราชธานีว่า กรุงเทพทวารวดีศรีอยุธยา และเสด็จขึ้นครองราชย์ ทรงพระนามว่า สมเด็จพระรามาธิบดี ศรีสุนทรบรมบพิตร เราเรียกพระองค์ว่า สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 หรือ พระเจ้าอู่ทอง
ความเป็นมาของพระเจ้าอู่ทองยังเป็นรื่องคลุมเครือ เดิมเคยเชื่อกันว่าพระองค์เป็นเจ้าเมืองอู่ทอง ซึ่งอยู่ในสุพรรณบุรี อยู่มาเมืองอู่ทองเกิดกันดารน้ำและอหิวาตกโรคระบาด จึงย้ายมา ตั้งกรุงศรีอยุธยา เมื่อ พ.ศ. 1893 แต่จากการที่กอง โบราณคดี กรมศิลปากร ขุดแต่งโบราณสถานที่เมืองอู่ทองเมื่อ พ.ศ. 2506-2511 พบว่าเมืองอู่ทองร้างไปก่อนตั้งกรุงศรีอยุธยาถึง 200ปี จึง เป็นไปไม่ได้ที่พระเจ้าอู่ทองจะย้ายเมืองจากเมืองอู่ทองไปตั้งกรุงศรีอยุธยา
เรื่องราวของพระเจ้าอู่ทองอพยพมาจากที่ใดหรือมีเชื้อสายมาจากเมืองใด มีผู้สันนิษฐานกันต่างๆนานา ดังจะนำเหตุผลมาสรุปได้ดังนี้
หนังสือ จุลยุทธศาสตร์การวงศ์ กล่าวว่า พระราชบิดาของพระเจ้าอู่ทอง คือ พระเจ้าศรีวิชัยเชียงแสน เดิมชื่อนายแสนปม เพราะร่างกายเป็นปุ่มปมไปทั้งตัว พระราชมารดาเป็น ราชธิดาของเจ้าเมืองไตรตรึงส์ (อยู่ในกำแพงเพชร) ซึ่งสืบเชื้อสายมาจากพระเจ้าเชียงราย พระเจ้าศรีวิชัยเชียงแสนครองเมืองเทพมหานคร (อยู่ในกำแพงเพชร) เมื่อสวรรคตแล้ว พระเจ้าอู่ทอง ครองราชสมบัติต่อมาได้ 6ปี ก็ย้ายไปสร้างกรุงศรีอยุธยาเมื่อ พ.ศ. 1893
นักประวัติศาสตร์หลายท่านเชื่อว่า ขณะที่พระเจ้าอู่ทองทรงสร้างกรุงศรีอยุธาเป็นราชธานีนั้น พระองค์ทรงมีพระบารมีและอำนาจอยู่มากพอสมควร และมีกำลังรี้พลที่เข้มแช็งถึงขนาดที่ พระองค์ทรงราชาภิเษกแล้ว โปรดเกล้าฯ ให้พระราเมศวรราชโอรสขึ้นไปครองเมืองละโว้ หรือลพบุรี และโปรดเกล้าฯ ให้ขุนหลวงพะงั่วไปครองเมืองสุพรรณบุรี แสดงให้เห็นว่ามิได้อพยพมาสร้างกรุงศรีอยุธยา เพราะหนีภัยโรคระบาด คือ อหิวาตกโรคอย่างแน่นอนเพราะถ้าหนีภัยมาจริงๆคงเป็นไปไม่ได้ที่จะสร้างราชธานีให้ใหญ่โตเพราะสภาพของการหนีภัยจากโรคระบาดนั้น ผู้คนที่รอดชีวิตจะมีไม่มากนัก และคงจะมีสภาพเสื่อมโทรมทางด้านจิตใจ และอาหารการกินก็คงอดอยาก รี้พลคงจะอยู่ในสภาพกะปลกกะเปลี้ย ไม่สามารถที่จะแผ่อำนาจได้อย่างรวดเร็ว
นักประวัติศาสตร์บางท่านเชื่อว่าพระเจ้าอู่ทองมิได้อพยพมาจากที่ใด คงจะปกครองเมืองเก่าที่อยู่แถบนั้น ซึ่งมีชือเดิมว่า อโยธยา เพราะบริเวณนั้นเป็นแหล่งชุมชนหนาแน่น ข้าวปลาอาหารอุดมสมบูรณ์ และยังเป็นชุมชนทางการค้าอีกด้วย
ส่วนนักประวัติศาสตร์ที่เชื่อว่า พระเจ้าอู่ทองอพยพมาจากเมืองอื่น ต่างมีความเห็นตรงกันว่าพระเจ้าอู่ทองจะต้องอพยพจากเมืองใหญ่ที่มีความเข้มแข็ง อาจเป็นเมืองสุพรรณภูมิ หรือ ละโว้ก็เป็นได้
